Balik-lantaw 2013

Balik- Lantaw sa 2013

Ni: Felix B. Daray

(napatik  sa Bisaya Magasin Pebrero 5, 2014)

            Nia na kita sa tuig 2014. Usa kahay mga panghitabo nga moabot sa atong nasod niining tuiga?  Milabay na ang tuig ‘13 nga matod pa sa tabi-tabi, dimalas kuno nga numero, kay daghang mga nangamatay ug casualties tungod sa: kalamidad, trahedya, ug gubat. Nangaguba ang mga imprastraktura, balay, pagkadaot sa agrikultura ug negosyo. Gawas pa niana, nagdilaab ang mga kasuko sa mga  Pilipinhon sa mga magbabalaod, ( senators and representatives ) tungod sa  pagkawagtang sa bilyones nga PDAF, o (Priority Development Asistance Fund ).Tinuod kana. Ang atong nasod karon naghambing sa tumang kalisod sa pagtubag sa panginahanglan sa mga biktima, pag-ayo sa mga imprastraktura;  ug ang paglutos sa mga nahilambit sa korapsiyon nga mga kongresistra ug mga senador. Ang pagtukas sa kamatuoran maoy siyagit sa katawhan karon, aron masilotan ang dagkong kawatan sa atong panudlanan.  

            Atong silipon ang mga mahinuklogong panghitabo sa atong kasaysayan sa miaging  tuig 2013.

            Bulan sa Agosto 2013, unang nabulgar sa pamantalaan ang anomalaiya sa PDAF kun Priority Developmene Asistance Fund o gitawag nga pork barrel, nga gikurakot sa mga kongresista ug mga senador ang  10 bilyones pesos imbes adto unta sa mapahimuslan  sa kapupud-ang Pilipinhon. Sumala sa testigo nga si Benhur Luy, si Janet Lim Napoles ang utok sa maong kontrobersiya kakunsabo niya ang 28 ka mga kongresista ug magbabalaod; lima ka senador ug 23 ka kongresista. Ang mga senador mao sila si Bong Revilla, Juan Ponce Enrile Jinggoy Estrada, Bongbong Marcos ug Gringo Honasan. Sa mga kongresista, nahiapil sila Baterina Salacnib (1^st District , (Ilocos Sur), Mark Douglas Cagas 1V (1^st District Davao del Sur), Arrelm Olan (1^st Disrict Davao del Norte), Arthur Pinggoy Jr. (2^nd District , South Cotabato), Rodolfo Valencia (1^st District Oriental Mindoro), ug uban pa.Nahiapil usab niini, ang pagkawagtang  sa pundo sa ubang ahensiya sa atong kagamhanan ug mga opisyales.

             AGOSTO 16, 2013, Biyernes, pasado alas otso sa gabii, nahitabo ang dakong trahedya sa kadagatan diin nagbangga ang mga barkong St. Thomas Aquinas sa 2GO ug Sulpicio Express Siete sa dagat duol sa siyudad sa Talisay; mga  usa na unta ka oras, mo-stop over  sa Siyudad sa Cebu una pa mopaingon sa Manila. Miabot sa 56 ang ihap sa mga pasaherong nangamatay ug dili moninos sa 60 ang wa igkita. Daw esena sa pelikulang tan-awon diin ang 700 ka mga pasahero ug 33  ka crew sa St. Thomas Aquinas na-rescue ra sa mga crew sa Sulpicio  Express sakay sa naulahi, kay igo ra mang  nalumping ang kilid sa ilang barko. Matod pa sa usa surbaybor, sulod lamang sa 15 ang pagkalunod sa barko nga morag gisuyop sa ilawon sa dagat.

            SEPTIYEMBRE 9, 2013,  miatake ang puwersa ni Nur Misuari sa Zamboanga City nga miresulta og dakong pagkagun-ob sa siyudad. Human sa 13 ka adlaw nga pinusilay, kapin sa 100 ang nangamatay; 98 niini ang mga rebelde, 10 ka sundalo,  3 ka pulis ug 7 ka sibliyan. Ang mga naangol mikabat og 175,  kapin sa 100  ka mga rebelde ang misurender o nadakpan ug 174 ka sibliyan ang naluwas sa mga puwersa sa gobyerno gikan sa kamot sa  mga rebelde.  Gawas sa mga namatay ug naangol, kapin usab sa 118,000 ka residente sa siyudad ang namakwit ngadto sa mga evacuation centers. Matod pa sa MSWD,  ang mga bakwit miabot  og 10 porsento sa kinatibuk-ang populasyon sa siyudad nga mokabat og usa ka milyon. Gawas pa sa nangamatay, daghang mga balay, imprastraktura, balay-patigayon, ang na-ugdaw kay gisunog  sa mga rebelde. Ingon niini kagrabe ang sitwasyon sa pag-atake sa mga sundalong MNLF. 

            Oktobre 15, 2013, eksaktong alas 8:12 sa buntag, gitay-og ang duha ka lalawigan: Cebu ug Bohol sa usa ka linog nga may gikusgon nga magnitude 7.2. Sa katapusang ihap sa MMDRRMC,(National Disaster Risk Reduction and Management Council)  niadtong Nobyembre 29, ang mga patay miabot og 2,228 ang wa igkita ug 976 ang samara. Kaliboan ka mga molupyo ang nawad-an sa ilang pinuy-anan. 41 ka tulay ug 18 ka kalsada ang nangaguba.Nahugno ang mga karaang simbahan nga giilang mga heritage sites.  Ang danyos moabot og P 2,257 bilyones pesos sa mga imprastraktura, ug  mga balay ang nangaguba. Nangliki ang sementadong kalsada nga dili na maagian sa mga sakyanan. Grabeng kahadlok ang gibati sa mga katawhan didto sa Bohol kay miabot pag 3,198 ka aftershocks, 98 niini ang nabatyagan pa nila nga morag silag giduyan sa ilang balay.

            Nobyembre 8, 2013, mihapak ang bagyong si Yolanda, ang giila nga pinakakusog nga bagyo sa kalibutan  nga miigo sa Samar, Leyte  Cebu ug mga kasikbit na probinseya sa Kabisay-an. Sa kinatibk-ang ihap sa mga nangamatay sa NDRRMC niadtong Nobyembre 29 mikabat og 5,598 ang namatay, 1,759 ang missing ug 26,136 ang samaron o injured. Kaliboan ang nawad-an og pinuy-anan.  Matod pa ni NRRRMC Director Eduardo del Rosario,” sa akong banabana moabot pag 10 ka libo ang patay kay daghan pang patay sa bukid ang wa maapil og ihap kay wa namo maabot.” Ang danyos   mosaka ngadto sa P27.8 bilyones; P15.5  imprastratura ug P12.3 sa agrikultura. Nag-ilaid pa hangtud karon ang mga biktima sa kalisod sa kakulang sa pagkaon, sakit ug way kapanginabuhian. Bisan sa pagdagsa sa mga hinabang o ayuda gikan sa mga laing nasod, dili gihapoan pag-igo sa panginahanglan.

            Pagkagrabe gyod ang nahiagoman sa atong nasod ning nangaging tuig 1013. Kon  atong sumadahon ang mga nangamatay ug ang wa igkita moabot sa dili momino sa 12 ka libo. Gawas pa niini, daghan pang nangamatay sa aksidente, engkwetro sa mga rebelde, sunog ug uban pa nga normal man lamang nga panghitabo kuyog sa panahon karon. Daghang kwarta sa atong kagamhanan nga  wa  na igkita kay gikurakot sa mga representathieves ug mga senador. Luyo niining daotang paghitabo, wa nato malantaw ang maayong mga butang nag atong naangkon isip us aka establisadong nasod sa Asia. Misaka ba ang atong ekonomiya? Unsa atong ikapasigarbo sa ubang kanasoran?  Aw..! dili pod ta moingon nga wa tay maayong mga butang nga nahimo sa atong presidente, ug sa kinatibuk-ang Pilipinhon. Daghan. Usa pod bitaw kini ka kinaiya sa mga Pinoy nga nahilig tag kwenta sa arkanse o kadaotan. Ayaw pod ingna nga sadistic ko kay ang mga kadaotan ray akong gipabalik-lantaw.

            Nangaliya kita kanunay sa Kahitas-an. Iya kining tanang  pagbuot, ang  kinaiyahan ug trahedya. Makabangon ra kita sumala sa mga nangaging mga kalamidad. Kon dunay pagsubang sa adlaw anaa nagpahipi ang paglaom .